Kraków-Zamek Królewski na Wawelu

Wawel – wzgórze na Pomoście Krakowskim, w Krakowie w dzielnicy I, na lewym brzegu Wisły. Do roku 1954 Wzgórze stanowiło odrębną dzielnicę miasta, była to dzielnica II Zamek. Wzgórze wznosi się na wysokość ok. 228 m n.p.m. Na wzgórzu znajdują się dwa zabytkowe zespoły budowlane:

• Zamek Królewski na Wawelu
• bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława

W 1978 Wawel wraz ze Starym Miastem, Kazimierzem i Stradomiem został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO, w 1994 razem ze Starym Miastem, Stradomiem, Kazimierzem, Podgórzem, Nowym Światem i Piaskiem został uznany za pomnik historii.

Według badań archeologicznych Wawel był prawdopodobnie jednym z ośrodków władzy plemienia Wiślan, których organizacja państwowa powstała na przełomie VIII i IX wieku. O ich legendarnych władcach Kraku i Wandzie, mających żyć w VII i VIII wieku, wspomniał XIII-wieczny kronikarz Wincenty Kadłubek. W X wieku ziemie Wiślan, i tym samym Kraków, weszły w skład powstającego państwa polskiego.

W czasach przed- i wczesnopiastowskich w miejscu późniejszych kościołów św. Jerzego oraz św. Michała na wzgórzu prawdopodobnie znajdowało się miejsce kultu pogańskich Słowian. W 1000 roku zostało utworzone biskupstwo krakowskie, czego konsekwencją była budowa katedry – siedziby biskupa. Jednak ze względu na toczące się walki z cesarstwem, budowę prawdopodobnie rozpoczęto dopiero po zawarciu pokoju w Budziszynie, czyli około lat 20 XI wieku. Do lat 80. relikty kościoła św.

Oprócz katedry na wzgórzu istniały także inne zabudowania. Pierwsze odnalezione szczątki po budowlach drewnianych pochodzą z IX wieku, a kamienne – z przełomu X i XI wieku. Z tego okresu pochodzą pozostałości przedromańskich budowli murowanych, takich jak:

• Rotunda Najświętszej Marii Panny, prawdopodobnie z przełomu X i XI wieku
• kościół św. Jerzego, przebudowywany w późniejszych okresach
• rotunda przy bastionie Władysława IV, być może baptysterium
• czworokątna budowla z korytarzykiem z przełomu X i XI wieku o nieznanym przeznaczeniu, być może grobowiec
• kościół B (rotunda z dwiema absydami)

Zwiedzającym udostępnione są:

• na zamku:
  • reprezentacyjne komnaty królewskie – wystawa obejmuje znajdujące się na parterze pomieszczenia wielkorządcy zamku i komnaty na drugim piętrze, m.in. Salę Poselską, której strop ozdobiony jest rzeźbionymi głowami (tzw. głowami wawelskimi) i Salę Senatorską
  • prywatne apartamenty królewskie
  • skarbiec koronny, gdzie prezentowany jest m.in. miecz koronacyjny Szczerbiec
  • zbrojownię
  • wystawę Sztuka Wschodu
• w katedrze:
  • groby królewskie
  • Krypta Wieszczów Narodowych
  • dzwon Zygmunt
• Muzeum Katedralne
• Wawel Zaginiony – rezerwat archeologiczny z częściowo zrekonstruowaną Rotundą Najświętszej Marii Panny
• Smocza Jama
• Trasa Ogrody Królewskie – zrekonstruowany, renesansowy ogród

Wawel znajduje się na trasie Małopolskiej Drogi św. Jakuba z Lublina i Sandomierza do Tyńca. Jest to także miejsce styku Via Regia. Ze Wzgórza Wawelskiego do litewskiego Wilna, przez białoruskie Grodno prowadzi Szlak Jagielloński.